Zandvlakte bij de Rode Beek.                     De zandvlakte bij de Rode Beek in 2010.                Winning van bruinkool in groeve Energie in 1946. Een deel van de morfologie van Brunssummerheide is natuurlijk ontstaan, een ander deel is het gevolg van menselijke activiteiten. Het dekzand uit de bruinkoolgroeve bij de Koffiepoel en in het tegenwoordige Aardverschuivingsgebied werd in de jaren 20 van de vorige eeuw in het laagste deel van het gebied gestort. Dit gebeurde met een speciaal voor dit doel aangelegd spoorlijntje. Hierdoor veranderde de helft van een schitterend moerasgebied in de tegenwoordige zandvlakte net ten westen van het strandbad van de Rode Beek. Het gaat hier om Holceen stuifzand van circa 10.000 jaar oud, dus niet om zilverzand. Dit zand gaat zich overigens steeds natuurlijker gedragen en verkeert in het begin van de ontwikkeling tot een zogenaamd stuifzand. Een deel van het gebied bestaat uit open, dus onbegroeid stuifzand. Aan de rand daarvan ligt een spaarzaam begroeid stuifzand met een zeer open pioniervegetatie met daarin soorten als Buntgras (Corynephorus canescens), Schapengras (Festuca ovina s.l.), Zandhaarmos (Polytrichum juniperinum) en Ruig haarmos (Polytrichum piliferum). Buntgras kann goed op deze droge plekken leven. De naaldvormige bladeren leiden de regendruppels direct naar het hart van de plant, zodat ze zelfs van de geringe neerslag kunnen profiteren. Schapenzuring (Rumex acetosella) kann de voortdurende bedekking door zand overleven doordat er als de stengel deels door het zand bedekt wordt, nieuwe wortels worden gevormd. Zandzegge (Carex arenaria) heeft heel lange draaddunne uitlopers die aan de knoop wortelen en daar nieuwe planten voortbrengen. De floristische armoede van dit gebied is ook voor een leek goed waar te nemen aan de enkele sprieten gras of luttele plukjes mos. Het gebied herbergt ook enkele opvallende diersoorten, waaronder de Blauwvleugelsprinkhaan ( Oedipoda caerulescens), de Groene zandloopkever (Cicindela campestris), enkele soorten solitaire bijen en aan de rand ervan leeft ook de Boomleeuwerik (Lullula arborea). Duinvorming, met behulp van de wind, kan niet plaatsvinden zonder begroeiing, dus het is zaak om ervoor te zorgen dat niet alle vegetatie door de recreanten platgetrapt wordt. Anderzijds is open kaal stuifzand ook van belang, maar dit kan zich alleen handhaven indien het een oppervlak van minstens 10 hectare (op de Brunssummerheide is 9,19 hectare stuifzand aanwezig) heeft en de westenwind vrij baan naar het oosten heeft. Daarbij moet worden opgemerkt dat recreatie natuurlijk ook kan bijdragen in het openhouden van het stuifzand. In het noorden van de Brunssummerheide ligt vlak langs de Rode beek het enige stukje stuifzand met Heidespurrie (Spergula morisonii). Vroeger, toen de heide nog intensief gebruikt werd, waren er allerlei stuifduinen te vinden. In 1939 waren op de Brunssummerheide kom-, ring- en sikkelduinen aanwezig.