Het Hinkelsmaar bevindt zich in een komvormige laagte van de voormalige vulkaankrater van de Mosenberg nabij Manderscheid, welke duidelijk boven de niet- vulkanische omgeving uitsteekt. Ondanks de naam is het geen echt Maar, maar een vulkaankrater met een omwalling die bestaat uit slakken, tufsteen en lavabrokken. Het Hinkelsmaar is de jongste krater van de Mosenbergvulkanen. Haar krater werd gevormd in een zijwand van de Mosenbergvulkaan. In de krater lag een meertje dat vroeger met water gevuld was. In 1840 werd een afwateringskanaal gegraven om de turflaag die zich in het meertje had gevormd te kunnen ontginnen. Tegenwoordig is de krater alleen in het voorjaar soms met water gevuld. Onder de veenlaag, met een dikte die varieert van 4,80 tot 9,50 meter, ligt het tufsteen van deze krater. Deze tufsteen is meer dan 17.000 jaar oud. Tussen 4,15 en 4,25 meter diepte ligt een laag tufsteen die afkomstig is van het Meerfelder Maar en ongeveer 11.350 jaar geleden is afgezet.
Het Hinkelsmaar is nu gevuld is met een overgangsveenvegetatie. Het grootste deel van de vegetatie wordt gevormd door de zeldzame Draadzegge (Carex lasiocarpa). Ertussen groeit Grote wederik (Lysimachia vulgaris) met zijn opvallende gele bloemen. Temidden van de hoge vegetatie groeien ook nog lagere planten zoals Waterdrieblad (Menyanthes trifoliata) en Wateraardbei (Potentilla palustris) die echter zullen verdwijnen als ze niet meer genoeg licht krijgen. In enkele met water gevulde slenken groeit Kleinste egelskop (Sparganium minimum). Op plekken waar nog drijftilvegetaties met veenmossen te vinden zijn groeit ook Veenpluis (Eriophorum angustifolium) met zijn opvallende witte vruchtpluis.
De kraterrand is begroeid met een prachtig open ravijnbos waar bijna de gehele boomlaag bestaat uit Gewone es (Fraxinus excelsior). In de ondergroei groeien stikstofminnende plantensoorten die tevens goed tegen schaduw kunnen zoals Hazelaar (Coryllus avellana), Gewone vlier (Sambuccus nigra), Zevenblad (Aegopodium podagraria), Kleefkruid (Gallium aparine) en Robertskruid (Geranium robertianum). Ook leven hier Reeën (Capreolus capreolus).