Op zoek naar verdwenen grenzen in het Preuswald. Laatste controle juli 2010. Tijdens deze 16,5 kilometer lange boswandeling gaat u op zoek naar verdwenen grenzen in het Preuswald, een deel van het Aachener Wald. U ontdekt de grensstenen van het Neutrale staatje Moresnet (1818-1919) en van de Burgunder Linie (1615/1724). Verder ziet u ook enkele grensstenen van het Aachener Reich en natuurlijk de drie grensstenen op het Drielandenpunt. U loopt ook over de Bittweg die al 180 jaar dient als pelgrimsroute tussen Aken en Moresnet-Chapelle. U kunt de route inkorten tot 12,5 kilometer. Vanuit Moresnet-Chapelle door het Belgische deel van het Preuswald. Startpunt (punt 1) van deze route is het Belgische plaatsje Moresnet-Chapelle. Desgewenst kunt u ook starten bij de Boudewijntoren op het Drielandenpunt (punt 3c) of bij de Wilhelminatoren op de Vaalserberg (punt 4). Dan moet u de routebeschrijving ook vanaf daar volgen. Vanaf de Place Arnold-Franck, langs de Rue de la Chapelle, de doorgaande weg tussen Gemmenich en La Calamine, gaat u linksaf langs de rand van het kruiswegpark dat u aan uw rechterhand houdt. U volgt zo de langgerekte parkeerplaats tot op een dwarsweg, de Rue du Calvaire. Deze steekt u over en loopt een voetpad tussen tuinen in. Daarna loopt u langs de achterkant van de huizen met aan uw linkerhand de Rodbuschkesbach die door een elzenbos stroomt. Langs het pad bloeit in het voorjaar Bosanemoon (Anemone nemorosa) en Witte klaverzuring (Oxalis acetosella). Op een Y-splitsing van bospaden bij een eik gaat u rechtsaf. U negeert een dalende holle weg van links en blijft doorlopen door het bos. U negeert ook een voetpad van rechts en een voetpad van links en passeert een perceel met Zwarte dennen (Pinus nigra). Na een hele tijd komt u op een kruising van boswegen. Hier gaat u rechtdoor (de tweede weg naar rechts dus inlopen) tot u op de verharde weg (Rue d`Aix) uitkomt. Hier gaat u linksaf en loopt onder het spoor door. Direct achter de spoorbrug gaat u rechtsaf, negeert een zijweg van rechts die langs het spoor loopt en slaat na 30 meter rechtsaf. U passeert enkele grilhutten en loopt verder in de richting van een weiland in het bos. Langs het pad groeit Boswederik (Lysimachia nemoralis) met kleine, gele stervormige bloemen. In de wegbermen aan weerszijden van de weg door het weiland groeit Muizenoortje (Hieracium pilosella), een klein geel bloempje met bladeren met een witte onderkant, Gevlekt hertshooi (Hypericum maculatum), met gele bloemtrossen, Duizendblad (Achillea millefolium) met witte bloeischermen, Gewone hoornbloem (Cerastium arvense) met kleine witte bloempjes, Grasklokje (Campanula rotundifolia) met blauwe klokjes, Schapezuring (Rumex acetosella) en Smalle weegbree (Plantago lanceolata). Direct nadat u de weide gepasseerd bent gaat u linksaf. Langs de weg staan veel stobben van Zomereiken (Quercus robur) met Eikvarens (Polypodium vulgare) aan de voet en veel Hulst (Ilex aquifolium), die verderop zelfs een complete hoge heg vormt. Verder staat er Trosvlier (Sambuccus racemosa) en Gewone kamperfoelie (Lonicera periclymenum). Aan het eind van het weiland links negeert u een pad van links. Langs de weg groeit veel Lelietje-van-dalen (Convallaria majalis) en Dalkruid (Maianthemum bifolia). Bij een kruising met een wegkruis loopt u rechtdoor en blijft de hoofdweg volgen die met een + gemarkeerd is. Deze slingert door zomereiken-berkenbossen, die afgewisseld worden met Fijnsparrenpercelen. U negeert ook de overige wegen van links en van rechts. U komt langs een bospoel met een bank. Deze staat ´s zomers regelmatig droog en is door het vele Mannagras (Glyceria fluitans) dan bijna niet zichtbaar. Hier groeien veel Zwarte dennen, Grove dennen (Pinus sylvestris) en Japanse lariksen (Larix kaempferi) met in de ondergroei veel Blauwe bosbes (Vaccinium myrtillus), Struikheide (Calluna vulgaris), Bochtige smele (Deschampsia flexuosa) en Adelaarsvaren (Pteridium aquilinium). Grove dennen zijn hier in de 19e eeuw veel aangeplant op de zandgronden, die bestaan uit Akense en Vaalser groenzanden uit het Krijt. Het hout werd gebruikt in de mijnbouw en industrie. U blijft de bosweg met het +-teken volgen en bereikt langs een perceel met jonge Beuken een parkeerplaatsje met een schuilhut. Bij het wegkruis neemt u de derde weg linksaf en negeert de asfaltweg rechtdoor. Na 30 meter passeert u een parkeerterrein in het bos. U loopt door een bos met Amerikaanse eik (Quercus rubra) en verderop weer door een Grove dennenbos. U negeert twee zijwegen van rechts en één van links. Op een Y-splitsing houdt u rechts aan. Voor u uit doemt de Duitse zendmast van Mulleklenkes op. Langs het pad groeit Koniginnekruid (Eupatoria cannabinum), Gewone kamperfoelie (Lonicera periclymenum), Gevlekt hertshooi en Kale jonker (Cirsium palustre). U loopt nu tussen jonge en oude lorken door. U negeert een weg van links en gaat op een Y-splitsing meteen daarna rechtsaf langs een fijnsparrenbos. Op een Y-splitsing 50 meter verderop gaat u linksaf. U blijft de hoofdweg volgen en negeert twee zijwegen van rechts en een van zijweg van links. De weg begint te stijgen en wordt enigszins hol. In de wegberm groeit Dubbelloof (Blechnum spicant), Muursla (Mycelis muralis), Witte klaverzuring (Oxalis acetosella), Echte guldenroede (Solidago virgaurea), Fraai hertshooi (Hypericum pulchrum) en Bosereprijs (Veronica montana). Op kruispunt bovenaan voor een soort dal gaat u linksaf langs een perceel met Fijnsparren (Picea abies). U negeert enkele zijpaden en volgt de bosweg circa 300 meter tot op een kruispunt van brede boswegen waar u linksaf gaat. U loopt nu door een zomereikenbos. Circa 120 meter verderop gaat u op een kruispunt van bospaden rechtdoor bergop door een eiken-beukenbos met veel Hulst (Ilex aquifolium). U passeert een hardsteen met de inscriptie MH op de ene kant en G op de andere kant. U negeert een pad van links en volgt het smalle stijgende pad. Even verderop passeert u een grenssteen van Preuse 1724 nr 10. Deze grenssteen markeerde de grens van het Königswald, waarin geen hout mocht worden gesprokkeld zoals in het gemeenschappelijke bos elders. Deze grenssteen werd ten tijde van de Oostenrijkse overheersing, in 1724, hier neergezet. Op het pad dagzoomt het vuursteeneluvium. Het vuursteeneluvium is het restant van een circa 50 meter dikke laag kalksteen die hier vroeger is afgezet. De kalksteen is in de loop van de miljoenen jaren opgelost en uitgespoeld en alleen de harde delen, klei, zand en vuursteen, zijn overgebleven. Langs het pad groeit veel Bosanemoon en Witte klaverzuring. U blijft het pad volgen en komt uit op een kruispunt met een betonnen kruis dat op een boomstam lijkt. Het opschrift luidt: “Die Aachener Pilger 1960”. U staat nu weer op de Bittweg. Hier moet u in principe rechtsaf. U kunt er echter ook voor kiezen om even 30 meter rechtdoor te lopen tot bij een grenssteen met het Gulden vlies uit 1615. Ook deze steen markeerde het Königswald, maar dan in de periode waarin Spaans-Habsburg aan de macht was. Deze staat ongeveer 8 meter links van de hoofdweg en is via een smal paadje te bereiken. Hier groeit ook weer veel Witte veldbies. U volgt nu de Bittweg richting Aken. Deze loopt als een brede weg door een mooi bos met veel eiken en Beuken. Langs het pad groeit veel Groot springzaad (Impatiens noli-tangere) met dooiergele bloemen met een gebogen spoor. Verder groeit er Bosandoorn (Stachys sylvatica) met paarse bloemen en Bosveldkers (Cardamine flexuosa) met witte bloemen. Vlak voor een kruising staan rechts veel Douglassparren (Pseudotsuga menziesii). Deze verschillen van Fijnsparren (Picea abies) door hun ruwe, diep gegroefde stam en de citroengeur van de naalden. Op een kruispunt staat een rood kruis voor de Aachen-Moresnetter Fussprozession uit 1958 (Punt 2). Hier kunt u de route afkorten tot 12 kilometer door linksaf te gaan, twee wegen van rechts en een weg van links te negeren, een kruising over te steken en langs de Boudewijntoren (punt 3a) weer naar het Drielandenpunt te lopen. Naar de Duitse kant van het bos. Voor de lange route gaat u op het kruispunt met het rode kruis rechtsaf. Na 150 meter gaat u op het punt waar de Fijnsparren rechts ophouden linksaf over een bospad door een beukenbos. Direct voorbij een klein perceel met Fijnsparren liggen enkele prehistorische grafheuvels uit de Bronstijd (2000-1000 voor Christus). Deze liggen niet toevallig op deze plek, het is namelijk de hoogste plek van het hele gebied. Toen de grafheuvels aangelegd werden groeide hier nog geen bos en waren ze dus van verre zichtbaar. Het smalle pad loopt verder langs een grote open plek aan uw linkerhand en enkele kleinere open plekken aan uw rechterhand. Op het pad groeit Ruwe smele (Deschampsia cespitosa) en IJle zegge (Carex remota). U volgt het pad in de richting van de zendmast van Mulleklenkes, houdt op een Y-splitsing van bospaden links aan en komt uit op een bosweg waar u linksaf gaat. U loopt nu langs de Duits-Belgische grens, herkenbaar aan een aarden wal die vroeger het Aachener Reich afgrensde vol met Witte veldbies (Luzula luzuloides). Na 100 meter staat u op een kruispunt met de Bittweg. Hier staat een wegkruis met als opschrift : Mein Jezus Barmherzigkeit 1969. Er zijn enkele spoorrails in de grond gestoken om te voorkomen dat smokkelaars zomaar de grens zouden kunnen passeren. Circa 15 meter over de kruising staat een vierkante zandsteen. Deze draagt aan een kant een adelaar en stamt van de grens van het Aachener Reich uit de 17e eeuw. De grens was niet alleen met grensstenen, 138 in totaal, gemarkeerd, maar ook met een greppel, de Aachener Landgraben. De wallen langs deze greppel waren beplant met beukenhagen. Vlakbij de grenssteen zijn nog enkele oude, vertakte Beuken, overgebleven. Op het kruispunt gaat u rechtsaf over de zogenaamde Moresneter weg. Aangezien de Bitweg aan de Duitse kant naar Moresnet leidt en aan Belgische zijde naar Aken, heet ze in Duitsland Moresneter weg en in België Rue d´ Aix. U negeert een weg van links en passeert een kleine versperring met betonnen zuiltjes uit de Tweede Wereldoorlog die ook dienden om de grens moeilijker passeerbaar te maken. U negeert een weg naar rechts en passeert een wegkruis. Op een Y-splitsing met de Karlshöherhochweg met een wegkruis neemt u de verharde weg die linksaf gaat. In de wegberm groeit Muursla, Groot springzaad, Witte klaverzuring, Boswederik (Lysimachia nemorum) en Robertskruid (Geranium robertianum). U blijft de verharde weg volgen tot op een dwarsweg met een paddestoelhut. Hier gaat u linksaf. Rechts in het dal ligt het Adamshäuschen, een oude boswachterswoning. Aan de zijkant is de Akense adelaar met eronder het jaartal 1605 aangebracht. U passeert een kruisbeeld en gaat linksaf via een brede bosweg. U negeert een oprit van de Kneipp-Verein Aachen 1894 E.V. Ongeveer 20 meter verderop neemt u een smal voetpad rechtsaf door een perceel met Fijnsparren. U komt uit aan de rand van het bos waar u prachtig uitzicht heeft op het bos, het Klinikum, het moderne ziekenhuis van Aken, de steenberg van de mijn Adolf in Merkstein en de Lousberg. U negeert een pad van links en daalt via een volgend pad aan de linkerkant weer af door een smalle strook met lariksen. Op een dwarspad gaat u rechtsaf. Onderaan negeert u een zijweg van rechts en een zijweg van links en klimt weer omhoog. Bovenaan negeert u een weg van links en loopt verder tussen weilanden door. Aan de overkant gaat u in het bos linksaf. In het bos groeit veel Gewone kamperfoelie en Hulst (Ilex aquifolium). U negeert een voetpad van links en op een vijfsprong gaat u rechtsaf over de Friedrichsweg. In de wegberm groeit Speenkruid (Ranuculus ficaria), Boszegge, IJle zegge, Groot springzaad, Bosandoorn en Kleine maagdenpalm (Vinca minor) met leerachtige bladeren en blauwe bloemen. U loopt langs een beukenbos met opvallend veel Hulst erin. U kijkt uit op de Boudewijntoren en het Türmchen ofwel Haus Am Beek, een oude wachttoren van het Aachener Reich. Na enkele honderden meters kunt u linksaf over een veldweg tussen weilanden door. Onderaan gaat u via een tunneltje onder het spoor door. U passeert de boerderij Gut Reinartzkehl en steekt ongemerkt de Dorbach over en gaat op de dwarsweg linksaf. Aan het eind van de weg gaat u rechtdoor via een smal voetpad. Langs het pad staan veel Gewone essen (Fraxinus excelsior), Haagbeuken (Carpinus betulus) en Hazelaars (Corylus avellana) deels als knotboom, Hulst, Klimop, Schaduwgras (Poa nemoralis) en Speenkruid. Op een dwarsweg gaat u linksaf en steekt via een brug het spoor over. Let eens op de kasteelachtige ingang van de spoortunnel met zijn kantelen. U loopt verder via een holle weg met dassenburchten. Verderop wordt het voetpad gezoomd door een bomenrij waarin hier en daar ook Gevlekte aronskelk (Arum maculatum), Speenkruid, Gewone hennepnetel (Galeopsis tetrahit) en Gewoon schaduwkruiskruid (Senecio fuchsii) groeit. Waar het weiland aan uw rechterhand ophoudt, dit is bij grenspaald 1026 van de Duits-Belgische grens, gaat u rechtsaf bergop. U loopt langs een jong berkenbos en blijft de Duits-Belgische grens volgen. Daarna gaat u verder door een naaldbos en voorbij grenssteen 1029 ook langs een beukenbos. Op een geasfalteerde dwarsweg gaat u rechtsaf in de richting van de Boudewijntoren (Punt 3b). Door bij een verkeersweg de eerste weg linksaf het bos in te volgen kunt u de route hier wederom met drie kilometer afkorten. U leest dan verder bij „Langs de Grensstenen van Neutraal-Moresnet“. Door het Drielandenbos. U loopt door tot bij de drie grensstenen op het hoogste punt van Nederland. Hier gaat u linksaf en passeert aan uw linkerhand een grote steen met een monument voor de Euregio Maas-Rijn en het labyrint dat aan uw rechterhand ligt. Aan uw linkerhand kijkt u uit op het Preuswald en negeert een weg naar rechts. U loopt nu tussen een groot grasveld (links) en een sparrenbos (rechts). In de bosrand staat veel Trosvlier (Sambuccus racemosa). Waar het grasveld eindigt, negeert u een weg die rechtsaf slaat en neemt de volgende weg rechtsaf door een Fijnsparrenbos. Op een Y-splitsing neemt u het rechterpad. U negeert even verderop een voetpad van rechts en 50 meter verder ook een smal pad van links. Langs een picknickplaats bereikt u weer de rand van het grasveld. U blijft dit volgen en gaat dan linksaf en steekt de verkeersweg over. U komt uit bij de Wilhelminatoren, een uitkijktoren op het Nederlandse deel van de Vaalserberg. Op de parkeerplaats (punt 4) loopt u van de Wilhelminatoren af in de richting van een klein wit gebouwtje midden op de parkeerplaats. U loopt het bos in en komt uit op een dwarspad. Dit loopt parallel aan de Nederlands-Duitse grens. Hier staat vlakbij grenssteen 193H een mooie oude grenssteen van de Vrije Rijksstad Aken. In 1166 liet Konig Barbarossa de eerste stadsmuur om Aken bouwen. Circa honderd jaar later was de stad alweer zover gegroeid dat er een tweede ommuring nodig was. In 1338 werd besloten niet alleen de binnenstad, maar het hele gebied dat bij de Vrije Rijksstad Aken hoorde, te markeren. Er werd een greppel (Landgraben) gegraven en bij de grensoverschrijdende wegen en paden werden grensstenen geplaatst. In 1694 waren er nog 63 grensstenen over. De greppel is bijna overal verdwenen, maar hier en daar staan wel nog grensstenen. U gaat op het dwarspad rechtsaf en volgt dit langs de Nederlands-Duitse grens. U passeert eerst een klein stukje Fijnsparrenbos aan de rechterkant en een gemengd eiken-berkenbos aan de linkerkant. Ook passeert u enkele grensstenen. U daalt af en passeert een soort brandgang met bovenaan een café. Hier groeit Lijsterbes (Sorbus aucuparia), Framboos (Rubus idaeus), Lancetbladig wilgenroosje (Epilobium angustifolium), Adelaarsvaren (Pteridium aquilinum) en Ruwe berk (Betula pendula). Het pad stijgt weer en na enkele honderden meters bereikt u vanzelf de Drie grensstenen op het hoogste punt van Nederland (322,5 meter boven N.A.P.). U loopt rechtdoor langs de Boudewijntoren (punt 3c) en komt dan uit op een vijfsprong. Hier neemt u de tweede weg naar rechts die links langs een gemetselde pilaar loopt. Dit is het restant van een vredesmonument uit de tijd van de Koude Oorlog. Langs de grensstenen van Neutraal-Moresnet. U loopt over een dalende bosweg die daarna in een kaarsrechte lijn over glooiend terrein verloopt. Na circa honderd meters ziet u aan uw linkerhand een hardstenen grenssteen van het voormalige neutrale staatje Moresnet met nummer XXXII. U loopt nu langs een bos met Fijnsparrren (Picea abies) en ziet in de wegberm Witte veldbies (Luzula luzuloides), een bijzondere grassoort die typisch is voor de hoger gelegen gebieden op het vuursteeneluvium. Dit vuursteeneluvium vormt de ondergrond van het Preuswald, en ook van het Vijlenerbos. De vuursteen is overgebleven nadat de humuszuren de kalksteen, met name het Gulpense krijt, hadden opgelost. U loopt nu langs twee grensstenen (nummer XXXIII en XXXIIII), negeert een weg naar links en daalt af langs een jonge aanplant van Gewone essen en Beuk (Fagus sylvatica). Onder een volwassen Beuk staat grenssteen XXXVI. Iets verderop staat bij grenssteen XXXVII ook een wegkruis. Dit wegkruis staat in een opvallende rij bomen, die op de grens van het Pruisische rijk zijn geplant. Als u deze grens ongeveer 75 meter rechtsaf volgt ziet u hiervan een oude grenssteen staan. Deze draagt als opschrift Preuse 1724 en het Sint-Andreaskruis. Hiertoe neemt u bij het wegkruis een voetpad rechtsaf. Preuse heeft hier overigens niets met Pruissen te maken, maar betekent gewoon grens. Het Preuswald is dus eigenlijk gewoon het grensbos. Kiest u hier niet voor of heeft u dit al gedaan, dan gaat u bij het wegkruis linksaf bergop over een smal stijgend pad dat de bomenrij volgt. Aan de voet van een oude Beuk ontdekt u nog een prachtige oude grenssteen van Bourgondië met het Gulden vlies (Toison d´Or) en de Bourgondische sabel (Briquet de Bourgogne) uit 1615. Hier groeit ook veel Witte veldbies. Op een omgekeerde Y-splitsing staat onder een vertakte Beuk, waarschijnlijk een oude grensboom, weer een grenssteen van Preuse met het Sint-Andreaskruis uit 1724. Op deze omgekeerde Y-splitsing negeert u de weg van links en loopt rechtdoor langs een jonge aanplant van Douglassparren. Op een kruispunt gaat u rechtsaf over een smal pad langs de rand van de aanplant van Douglassparren. Langs het pad groeit Ruwe smele (Deschampsia cespitosa), een gras met brede, ruw aanvoelende bladeren Blauwe bosbes (Vaccinium myrtillus) en Witte veldbies. Op een omgekeerde Y-splitsing houdt u rechts aan. U loopt nu door een hoog opgaand fijnsparrenbos met langs het pad Hengel (Melampyrum pratense), een halfparasiet met geelwitte bloemen, en Framboos (Rubus idaeus), Gewoon schaduwkruiskruid (Senecio fuchsii) en Gewone engelwortel (Angelica sylvestris). Op een kruispunt in dit fijnsparrenbos gaat u linksaf en volgt weer de grens van Neutraal-Moresnet. Langs het pad staat Pijpenstrootje (Molinea caerulea), Valse salie (Teucrium scorodonium), en Bosandoorn (Stachys sylvatica). Al snel passeert u grenssteen XXXXI van Neutraal Moresnet en daalt af langs een lorkenbos met veel Adelaarsvaren (Pteridium aquilinum) en Sporkehout (Rhamnus frangula) erin. Op het dwarspad bij grenssteen XXXXII gaat u rechtsaf. U loopt nu over de Bittweg. Dit is een oude weg die al in de Bronstijd gebruikt werd. Sinds 1863 trekt iedere woensdag een bidprocessie van Aken naar Moresnet-Chapelle. Er staat een wegkruis voor Therese Göttgens uit Würselen die hier op 15 september 1937 overleed. Vlak vóór het kruis en ook iets er voorbij staan enkele Wilde mispels (Mespilus germanicus). Ook groeien er Bosanemonen, Bosbingelkruid (Mercurialis perennis) en Gevlekte aronskelk (Arum maculatum). Links in het bos verborgen staan nog twee grensstenen van Neutraal Moresnet. Langs het pad staan veel Hazelaars (Corylus avellana). Op een kruispunt met een groot rood kruis gaat u rechtdoor over de Bittweg. Langs het pad groeit veel Hengel, Gevlekt hertshooi, Witte veldbies en Adelaarsvaren (Pteridium aquilinum). U blijft de Bittweg volgen tot u bij het spoor uitkomt. U loopt onder het spoor door en volgt de verkeersweg (Rue d´Aix) tot op een kruispunt. Hier gaat u rechtsaf en meteen weer linksaf. U volgt nu een voetpad tussen twee muren door in de richting van Regina Moresnet. Rechts ligt het kruiswegpark. Aan uw linkerhand komt u eerst langs de kluis en daarna bij de kerk van Moresnet-Chapelle (punt 1). Hier eindigt de route. Mogelijk heeft u nog tijd en zin om de kruisweg, een van de mooiste van Europa, te bekijken alvorens een plekje te zoeken in een van de cafés van Moresnet-Chapelle.